Zihnin Gıdası Nedir?

“Gıda” kelimesinin sözlük anlamı “Besin” demektir.

“Beslemek” kelimesinin sözlük anlamı “yedirip, içirip, doyurmak” demektir.  

Peki bizler aldığımız besinlerle bedenimizi beslerken diğer yanda ruhumuzu ve zihnimizi nasıl besliyoruz?

Hayat bir dengedir. Ve bu denge beden saÄŸlığı, ruh saÄŸlığı ve zihin saÄŸlığı ile kurulur. Hayatın dengesini bozmamak için beden saÄŸlığımızı beslediÄŸimiz gibi ruh ve zihin saÄŸlığımızı da beslemeliyiz.  

Tarihimize baktığımız zaman Farabi’nin, Türk müziÄŸi makamlarının insan psikolojisi üzerine etkisinden söz ettiÄŸine ya da Roma’da bilim adamlarının müziÄŸin ruhu rahatlatıp yatıştırdığına ve ruh hastalarını tedavi etmede faydalı olduÄŸuna dair yapılan araÅŸtırma ve incelemelere denk gelmek mümkün.  Bu durumu özetlemek gerekirse “ruhun gıdası müziktir” demek sanırım doÄŸru olacaktır.  

Bedenin gıdası besinler, ruhun gıdası müzik ise zihnin gıdası nedir sizce?

Çocuk edebiyatı yazarlarından sevgili Gülten DayıoÄŸlu ÅŸöyle der: “Zihnin gıdası KÄ°TAPLAR dır.”

Kitaplar insan zihnini nasıl besler derseniz bu soruyu sanırım en güzel Piaget’nin biliÅŸsel kuramı ile açıklayabilirim:

Piaget’e göre insan zihninin adaptasyon (uyum saÄŸlama) ve organizasyon (aldığı bilgiyi sınıflandırma, düzenleme, bütünleÅŸtirme ve genelleme) eÄŸilimi vardır. Yani “insan bir yiyecek yediÄŸinde onu içine alır, sindirir, bedenine mal eder ve böylece ona uyum saÄŸlamış olur; iÅŸte zihinde bir bilgiyi alır, sindirir, kendine mal eder ve bu yeni bilgiye uyum saÄŸlar” der. Kitaplar bu bilginin saÄŸlanmasında kullanılan en etkili besin kaynaklarıdır.

Kitaplar hayatımıza belki aile, belki öÄŸretmen, belki bir arkadaÅŸ, belki de hiç kimsenin etkisi olmadan tamamen kendimizin fark etmesi ile giren varlıklardır. Hayatımıza girip zihnimizde oluÅŸturduÄŸu izler ile bizlerin hayal kuran, düÅŸünen, problem çözen, muhakeme eden, hafızası ve dili geliÅŸmiÅŸ zihinlere sahip olmamızı saÄŸlar.  

Bu yargı ile yola çıkarsak “çok okumalıyız” demek istiyorum. Ne kadar erken yaÅŸta kitap ile tanışır ne kadar çok okursak zihnimizin geliÅŸmesi o denli yüksek olacağı için “aÄŸaç yaÅŸ iken eÄŸilir” en doÄŸru söz olacaktır.  

Çocuklarımızın erken yaÅŸta saÄŸlıklı zihinsel geliÅŸim süreci oluÅŸturabilmeleri için biz ebeveynlere büyük görevler düÅŸmektedir. ÇocuÄŸun kitap kullanımı, kitabı eÄŸlenerek ve özümseyerek okuyabilmesi, merak ettiÄŸi konuları araÅŸtırması, kendi becerilerinin farkındalığına varması konularında çocukları desteklemelidir.

Bir ebeveynin çocuÄŸunun kendi becerisini fark ettirmek konusunda destek olabilmesi için çocuÄŸunu iyi gözlemlemesi ve okul ile iÅŸ birliÄŸi içerisinde olması gereklidir. ÇocuÄŸu gözlemlemek için çocuÄŸun önüne sunulan seçeneklere verdiÄŸi cevaplar detaylıca incelenmeli, çocuk ilgi alanını fark ettirdiÄŸinde o alana yönelik besleyici aktiviteler, faaliyetler yapılmalıdır. Resim, müzik, sanat, bilim hangi alanda çocuÄŸun eÄŸilimi olduÄŸu bu ÅŸekilde tespit edilmiÅŸ ve üzerine düÅŸülmüÅŸ olur.  Ebeveynlere zihin geliÅŸiminde etkili olan kitapları okuma sevgisi, okuma alışkanlığı ve bu alışkanlığı sürdürmesi üzerine düÅŸen birtakım görevler daha vardır ki “Kitabı Sevdirmenin Yolları” konusu ayrı bir makalede iÅŸlenecek uzun ve önemli bir konudur.

Peki kitaplar çocuk geliÅŸiminde nasıl izler bırakır? Nasıl kolaylıklar saÄŸlar? diye bakacak olursak bu durumu aÅŸağıdaki gibi maddeleÅŸtirmek isterim:

• Kitaplar çocuÄŸun, duygusal, biliÅŸsel ve sosyal geliÅŸimi açısından büyük öneme sahiptir. ÇocuÄŸun bilgi dünyasını geniÅŸletir ve böylece duygularını ve düÅŸüncelerini daha iyi ifade etmelerini saÄŸlar.
• Kitaplar merak eden, hayal kuran, soru soran, önyargısı olmayan, empati kurabilen, farklılıkları seven çocuklar yetiÅŸtirmemizi saÄŸlar.
• Kitap okumak ya da dinlemek çocuÄŸun ailesi ile birlikte zamanını kaliteli geçirmesine, duygusal olarak rahatlamasına yardımcı olur.  
• Kitaplar çocukların hayata farklı bir gözle bakmasını saÄŸlar. Kitap okuyan ve okumayan farklı iki çocuÄŸun aynı manzaraya baktığındaki görüntü hayal güçleri farklı olduÄŸu için birbirinden çok farklı olur.
• Kitaplar, kitaplar ile erken buluÅŸan çocuklarda ya da düzenli olarak kitap okunan çocuklarda ilkokul döneminde okuma yazmayı daha hızlı öÄŸrenmesini, etkili bir okuryazarlık düzeyine ulaÅŸmasını saÄŸlamaktadır. 
• Kitaplar yaÅŸanmış deneyimleri, duyguları sunarak çocukları besler ve hayata karşı olgunlaÅŸtırır. Hayatı deneyimleyerek öÄŸrenmek en güzelidir. Ama insan ömrünün her ÅŸeyi deneyimleyerek hayatı öÄŸrenmesi kadar uzun bir süreci yoktur. Bu anlamda kestirme yollar sunarak zaman kazandırır.
• Kitaplar çocuklara farklı ülkeleri, kültürleri, hayvanları, bitkileri, gezegenleri … vs görmeleri açısından olanak saÄŸlar.
• Kitaplar zaman makinesi gibidir. Okuyanı tarih öncesi yıllara götürebileceÄŸi gibi bugünden ileri yıllara da götürebilir. Zamanda ancak kitaplar aracılığı ile yolculuk yapmak mümkündür.
• Kitaplar çocuklarla pozitif ve güven verici bir iliÅŸkinin kurulmasına yardımcı olur.
• Kitaplar çocukların kendi problemleri ve iç çatışmaları ile nasıl baÅŸ edeceÄŸini gösterir.
• Kitaplar çocukların yapıcı ve yaratıcı bireylerden oluÅŸan toplumlar olması yönünde öncülük eder.  
• Kitaplar dünyayı, insanı, toplumları okuyabilme ve anlayabilme becerisi kazandırır.

Kitapların ışığında yaÅŸamın sunduÄŸu müziklerle dans edip zihnimizi geliÅŸtirmeye var mısınız? Öyle ise çocuk ruhumuzu kaybetmeden kütüphanelere, kitapçılara ve kitaplıklarımıza koÅŸma zamanı.

Kaynakça: Doç. Dr. Åžerife Sema Karakelle ‘nin AUZEF Psikoloji Ders Notları