Temel gelişim sorusu: Doğuştan mı Sonradan mı?

DoÄŸuÅŸtan mı yoksa çevreden mi? GeliÅŸim süreklilik arz eden bir süreç midir, yoksa kademe kademe devam eden bir ilerleme midir?

Aklınıza gelen herhangi bir özelliÄŸi alın ve ÅŸu soruyu kendinize sorun: DoÄŸuÅŸtan mı geliyor, sonradan çevreden mi kazanılıyor? Ne kadarı doÄŸuÅŸtan geliyor ne kadarı sonradan kazanılıyor? Neye inanıyorsunuz? Size göre baÅŸta zeka olmak üzere çocukların temel becerileri doÄŸuÅŸtan sabit midir, yoksa bu beceriler Sonradan gelip deÄŸiÅŸebilir mi?

DoÄŸuÅŸtan mı sonradan mı sorusu aslında sistematik olarak da yanıt vermesi zor bir soru. Bunun temel sebebi ÅŸu: doÄŸuÅŸtan gelen genetik faktörler ile çevreden gelen ekolojik faktörleri birbirinden kesin çizgilerle ayırmak neredeyse imkansız! DoÄŸuÅŸtan dediÄŸimiz pek çok özellik de daha çocuk doÄŸmadan evvel annenin diyetinden stres seviyesine kadar "çevresel" faktörlerin etkisinde kalıyor?


Stanford Üniversitesi Psikoloji bölümünden meslektaşım Carol Dweck ve arkadaÅŸlarına göre insanlar temel yeteneklerin ya "sabit ve deÄŸiÅŸmez" yani doÄŸuÅŸtan olduÄŸuna ya da "deÄŸiÅŸebilir ve geliÅŸebilir" yani sonradan dönüÅŸtürülebilir olduÄŸuna inanıyor.

EÄŸer zeka ve yeteneklerin doÄŸuÅŸtan sabit ve deÄŸiÅŸmez olduÄŸuna inanıyorsanız çaba ve emeÄŸe önem vermiyorsunuz demektir.

Bu durumda baÅŸarısızlığı kabul ediyor, yeni hedefler koymayı bir sonraki aÅŸamaya ulaÅŸmayı denemiyorsunuz. Yani çocuk bir kere denedi ve baÅŸaramadıysa, vurguyu çocuÄŸun sabit yeteneÄŸine yapıyorsunuz. Bu çocuk doÄŸuÅŸtan bu iÅŸlere yatkın deÄŸil, diyorsunuz. Bu çocuk beceriksiz, diyorsunuz. Vurguyu çocuÄŸun deÄŸiÅŸtirilemez özelliÄŸine yapıyorsunuz.

Õte yandan EÄŸer zeka ve yeteneklerin geliÅŸtiÄŸini deÄŸiÅŸtiÄŸine inanıyorsanız baÅŸarmak için çaba ve emeÄŸe önem veriyorsunuz demektir.

Yapılan sayısız çalışma yetenekler konusuna sabit fikre inananların hayatta baÅŸarılı olmak için koÅŸulları zorlamadığını ilk baÅŸarısızlıkla havluyu attığını gösteriyor. Yine aynı ÅŸekilde hayatta baÅŸarının istemekle, çalışmakla geldiÄŸine inanan insanların baÅŸarısızlıkları bir basamak gibi kullanıp daha iyi bir performansın aracı yaptığını biliyoruz.

Kaynak: YetiÅŸin Çocuklar, Prof. Dr. Selçuk Åžirin