Temel gelişim sorusu: Doğuştan mı Sonradan mı?

Doğuştan mı yoksa çevreden mi? Gelişim süreklilik arz eden bir süreç midir, yoksa kademe kademe devam eden bir ilerleme midir?

Aklınıza gelen herhangi bir özelliği alın ve şu soruyu kendinize sorun: Doğuştan mı geliyor, sonradan çevreden mi kazanılıyor? Ne kadarı doğuştan geliyor ne kadarı sonradan kazanılıyor? Neye inanıyorsunuz? Size göre başta zeka olmak üzere çocukların temel becerileri doğuştan sabit midir, yoksa bu beceriler Sonradan gelip değişebilir mi?

Doğuştan mı sonradan mı sorusu aslında sistematik olarak da yanıt vermesi zor bir soru. Bunun temel sebebi şu: doğuştan gelen genetik faktörler ile çevreden gelen ekolojik faktörleri birbirinden kesin çizgilerle ayırmak neredeyse imkansız! Doğuştan dediğimiz pek çok özellik de daha çocuk doğmadan evvel annenin diyetinden stres seviyesine kadar "çevresel" faktörlerin etkisinde kalıyor?


Stanford Üniversitesi Psikoloji bölümünden meslektaşım Carol Dweck ve arkadaşlarına göre insanlar temel yeteneklerin ya "sabit ve değişmez" yani doğuştan olduğuna ya da "değişebilir ve gelişebilir" yani sonradan dönüştürülebilir olduğuna inanıyor.

Eğer zeka ve yeteneklerin doğuştan sabit ve değişmez olduğuna inanıyorsanız çaba ve emeğe önem vermiyorsunuz demektir.

Bu durumda başarısızlığı kabul ediyor, yeni hedefler koymayı bir sonraki aşamaya ulaşmayı denemiyorsunuz. Yani çocuk bir kere denedi ve başaramadıysa, vurguyu çocuğun sabit yeteneğine yapıyorsunuz. Bu çocuk doğuştan bu işlere yatkın değil, diyorsunuz. Bu çocuk beceriksiz, diyorsunuz. Vurguyu çocuğun değiştirilemez özelliğine yapıyorsunuz.

Õte yandan Eğer zeka ve yeteneklerin geliştiğini değiştiğine inanıyorsanız başarmak için çaba ve emeğe önem veriyorsunuz demektir.

Yapılan sayısız çalışma yetenekler konusuna sabit fikre inananların hayatta başarılı olmak için koşulları zorlamadığını ilk başarısızlıkla havluyu attığını gösteriyor. Yine aynı şekilde hayatta başarının istemekle, çalışmakla geldiğine inanan insanların başarısızlıkları bir basamak gibi kullanıp daha iyi bir performansın aracı yaptığını biliyoruz.

Kaynak: Yetişin Çocuklar, Prof. Dr. Selçuk Şirin