Zihinsel çöküşüne engel ol

Eskiden sarı telefon rehberi vardı şu an kırklı yaşlardaki hemen hemen herkesin bildiği. Tüm ülkedeki bakın ülke diyorum, köy, ilçe, şehir demiyorum, tüm Türkiye’deki telefon numaralarını içinde bulabilirdiniz. Milyonlarca kişi ismi ve telefon numaraları düşünebiliyor musunuz? Sık kullandığımız telefon numaralarını ezbere bilirdik, cep telefonları çıktı, numaraları zihnimiz yerine oraya kaydetmeye başladık. Artık istediğimiz bilgiye her an her yerde ulaşabiliyorduk. Numaraları ezberlememize gerek kalmamıştı. Şimdi sorsanız sadece çekirdek ailemin numarasını ezbere bilirim. Hâlbuki beynimizi koruyan ve gelişmesini sağlayan nedir “yeni deneyimler”, “yeni bilgiler”, “öğrenmek” kısaca beynimizi kullanmak hatta zorlamak.

Günümüzde aklımıza bir soru geldiğinde, ya da yapmamız gereken bir iş olduğunda, düşünmek, araştırmak yerine yaptığımız ilk iş ne oluyor “Google’a sormak”, “Youtube’dan izlemek” veya “ Chat-GPT’ye sormak” . Öğrenerek geliştireceğimiz beynimizi kullanmak yerine, bu teknoloji dehası yapay zeka araçlarını kullanarak beynimizi bir çöküşe doğru götürmüyor muyuz sizce de? Bunun en büyük etkisi genç nesle olacak.

Bakın bir yazar ve gazeteci olan Derek Thompson ne diyor bu konuyla ilgili:

“Günümüzde insanlar, yapay zekâya fazla güvenerek kendi bilişsel yeteneklerini zaten kaybediyor”. Yukarıda telefon numaraları örneğinde olduğu gibi, telefonun numaraları kaydetmesine alıştığımızda telefon ezberleme yetimizi nasıl kaybettiysek yapay zeka araçlarını doğru kullanmadığımızda da beynimizin yetilerini zaman la kaybedeceğiz.

Thompson bu noktaya çok önem veriyor ve devam ediyor.

İnsanlar, özellikle genç kuşaklar, düşünmeyi, araştırmayı, hafızayı, karar verme becerilerini teknolojilere fazla erken ve fazla gönüllü bir şekilde devrediyor.
Bu durum, henüz AI tüm işleri elimizden almadan önce bile, bizi daha az zeki, daha az üretken, daha az bağımsız hale getiriyor.
Yani asıl kriz, yapay zekânın ne kadar yetenekli olduğu değil, bizim zihinsel olarak ne kadar zayıfladığımız.

Eğer bilinçli bir kullanıcı olmazsak yapay zekanın sunduğu kolaylıklar ve hız, bizi düşünmekten uzaklaştırabilir. Ama doğru kullanıldığında, yapay zeka zihinsel tembelliğe değil, aksine zihinsel kapasitemizi geliştirmeye katkı sağlayabilir.

Aşağıda, yapay zekayı düşünme yetimizi kaybetmeden, hatta güçlendirerek kullanmanın yollarını maddeler halinde paylaşıyorum:

1. Zihinsel Kolaylık Değil, Zihinsel Uyarı Aracı Olarak Gör

Ne yapmamalı? Sırf hızlı cevap almak için düşünmeden sorular sormak.
Ne yapmalı? Kendi düşünceni oluşturduktan sonra:

“Ben böyle düşünüyorum, peki başka hangi perspektifler olabilir?” diye sor.

Cevap almak için değil, kendi düşünceni geliştirmek için kullan.

2. Soru Sorma Kasını Geliştir

Yapay zeka, sorularımıza verdiği cevaplarla çalışır. Ne kadar kaliteli ve derin sorular sorarsan, o kadar çok düşünürsün.

Kendine şunu sor:

“Bu soruyu neden soruyorum? Ne öğrenmek istiyorum?”

Yani: Merak duygunu canlı tut. Soru sormayı ve sorgulamayı öğren.

3. Yanıtı Hemen Kabul Etme – Değerlendir, Sorgula

Yapay zekadan aldığın bilgiyi hemen “doğru” kabul etme. Şunu yap:

“Bu yanıt hangi bakış açısıyla yazılmış?”
“Alternatif görüşler neler olabilir?”
“Bu bilgi benim deneyimlerimle örtüşüyor mu?”

Yani: Yapay zekayı bilgi kaynağı olarak değil, düşünce partneri olarak gör.

4. Yaratıcılığı Otomasyona Teslim Etme

Yapay zeka senin yerine yazabilir ama her zaman senin gibi düşünemez.

Ne yapmamalı? Yazı, fikir, hikâye, proje gibi şeyleri tamamen yapay zekaya yazdırmak.
Ne yapmalı? İlk taslağı sen oluştur, sonra yapay zekadan geliştirmesini ya da eleştirmesini iste.

Yani: Yaratıcı süreçte liderliği sen üstlen.

5. Öğrenmede Yardımcı, Ezberde Değil

Yapay zekayı “kopya çekmek” için değil, bir konuyu anlamak ve derinleşmek için kullan.

Örneğin: