Sıfır atık mı

 Merhaba Annerehberi okuyucuları;

Sizlere bu yazımda bahsetmek istediğim konuya bir anımı anlatarak başlamak istiyorum.

Yaklaşık 16-17 yıl önce üniversite son sınıftayken bir dergi için yazı yazmam istenmiÅŸti. Derginin adı “Orman ve Ekonomi” idi. “Hangi konuda ne yazabilirim?” diye düÅŸünürken okuduÄŸum bölümü ve derginin okurlarını içine alabilecek bir konu seçmeye karar verdim ve tehlikeli atıklar hakkında yazı yazdım.  O dönemde yaptığım araÅŸtırmalar endüstriyel atıklara yönelikti ama zamanla atıklar konusu hayatımda önemli bir yer teÅŸkil etti ve ilgi alanım oldu. Gördüklerim, okuduklarım bu konuya iliÅŸkin farkındalığımı arttırmış “ben tek kiÅŸi olarak neyi deÄŸiÅŸtirebilirim ki?” demeden yaÅŸadığımız sosyal toplum içerisinde önce yakınımızdakileri sonra diÄŸerlerini etkileyerek sıfır atık bilincini saÄŸlayabiliriz diye düÅŸünmekteyim. Bugün sizlere bu konuyu “çocuklarımızla nasıl hayatımıza geçirebiliriz?” ya da “bireysel olarak neler yapabiliriz?” açısından ele almak istedim. 

Öncelikle bu kelimelerin terminolojik anlamlarını yazmak istiyorum. Çünkü bilmemiz gerekir ki çöp ve atık kelimeleri birbirinden tamamen farklı anlamlara sahiptir. Çöp kelimesi sözlük anlamı olarak içinden kâğıt, karton, cam, metal, plastik gibi maddeler ayrıldıktan sonra geride kalan ve hiçbir ÅŸekilde geri kazanımı veya geri dönüÅŸümü mümkün olmayan artık malzeme iken; atık kelimesi sözlük anlamında geri dönüÅŸüm ve geri kazanım sayesinde yeniden kullanılması mümkün olan artık malzemelerdir. Sıfır atık diye bahsedilen durum ise basit bir ÅŸekilde “çöp üretmemektir”.  Bunu atık oluÅŸum sebeplerinin gözden geçirilerek engellenmesiyle veya minimilize edilmesiyle saÄŸlayabiliriz. Böylelikle kaynakların daha verimli kullanılması ve tüketimin artmış olduÄŸu toplumlarda israfın önlenmesi hedefine ulaÅŸmayı da kolaylaÅŸtırmış oluruz.  

Sıfır atık 5R kuralından geçmektedir. Her biri R harfi ile baÅŸlayan Ä°ngilizce 5 kelimeden oluÅŸmaktadır. Ülkemizde ise 5D kuralı olarak geçmektedir. Bu adımların hayatımızda olması sıfır atık oluÅŸumunu saÄŸlamaktadır.

Refuse: Reddetmek. “DüÅŸün, Gerekli DeÄŸilse Tüketme” (Ä°htiyacın olmayan ÅŸeyleri reddetmek. Mesela plastik pipet aÄŸzımızla da içebileceÄŸimiz için tercih etmeyebiliriz. Çok pipet kullanmamız gereken bir durum var ise bambu ya da metal pipet tercih edebiliriz.)

Reduse: Azaltmak. “Daha Az Tüket” (Tüketimlerimizi azaltabiliriz.  2 ayakkabımız varsa 3. yü almamak gibi. Ya da kullandığımız bir ürünü halen kullanabiliyorken yeni bir model çıktı diye gidip bir yenisini almamak gibi.)

Re-use: Tekrar tekrar kullanmak. “DeÄŸerlendir, Yeniden Kullan” (Mesela kullanımını yitirmiÅŸ bir ürünü atmak yerine baÅŸka bir yerde farklı bir alanda kullanmak. Benim yaÅŸadığım ÅŸehir için verebileceÄŸim en güzel örnek sanırım zeytinyağı tenekelerinin kullanım ömrü bitince sardunya çiçeklerini ekebilecek saksılar olarak kullanılması olabilir)

Recycle: Geri dönüÅŸüm. “DeÄŸiÅŸtir, Farklı Amaçla Kullan” (Bu konuda birçok belediyenin yaptığı uygulamalarda sitelere ya da mahallelere geri dönüÅŸüm kutuları saÄŸlamak örnek teÅŸkil edebilir. Bu ÅŸekilde evlerimizdeki atıkları sınıflandırarak geri dönüÅŸüme göndermek)

Rot: Çürüme, kompost. “DönüÅŸtür, DoÄŸa Kazansın (Evimizde çıkan meyve sebze atıklarını kompost yapmak. )

Peki bizler bireysel olarak veya çocuklarımız ile birlikte sıfır atık oluÅŸumu için neler yapabiliriz?

• Ä°lk olarak kendi bireysel kullanımlarımızda geri dönüÅŸtürülebilir ürünleri kullanmayı tercih etmeliyiz bu bilinci yakın çevremize de aşılamalıyız.  
• Ä°kinci olarak en önemli temas noktası çocuklar.  Çocuklar küçük yaÅŸta nasıl bir alışkanlık kazanırlarsa büyüdükçe de aynı alışkanlığı devam ettirme iç güdüsü içerisinde olduklarından küçük yaÅŸlarda geri dönüÅŸtürülebilir ürünler kullanmalarını ve evsel atıklarımızı sınıflandırıp uygun depolara atmayı göstermeliyiz.

• Bu farkındalığı yaratmak için sıfır atık konusunda yayınlanmış çocuk kitaplarını çocuklarımızla birlikte okuyup, resimlerini birlikte inceleyebiliriz. (Örnek çocuk kitapları: Sima Özkan’ın “Deniz’in Sıfır Atık Kitabı ve Soso’nun Kompost Kitabı”, Karine Balzeau’nun “ Sıfır Atık Görevleri”, Bilge Buhan Musa’nın “Meraklı YeÅŸil ÅžiÅŸe ve Beyaz Plastik Bardak” , Elif Yonat ToÄŸay’ın “ Ä°ncecik, Çubuk DeÄŸil Zararı Az DeÄŸil” kitapları ilk aklıma gelenler)

• Ailece veya sevdiklerimiz ile yapacağımız sosyal etkinliklerde (piknik vs. gibi) kullan-at ürünlerin kullanımını azaltmalıyız yapabiliyorsak kullanımından kaçınmalıyız. Bunu yapmak ilk aÅŸamada çok zor gibi görünse de alternatif ürünler kullanarak bu durumu kolaylaÅŸtırabiliriz. Mesela içeceÄŸimizi kendi evimizden kullandığımız bir termosu kullanarak yanımıza alıp termosumuzdan içebiliriz. Böylelikle plastik bardak kullanmamış oluruz.)  
• AlışveriÅŸlerimizde plastik poÅŸetler (Artık ücretli olması sebebiyle bir nebze olsun azaldı) yerine bez çanta, kese ya da file kullanımını tercih etmek. (Kullanacağımız bu keseleri ya da bez çantaları belki çocuklarımızla birlikte dikmek ve farkındalık yaratmak.)
• Faturalar, kredi kartı ekstreleri gibi kâğıt israfı materyallerini mail yoluyla almayı tercih etmek.
• Mesela zeytin gibi açık ürün alımlarında yanımızda tekrar kullanım özelliÄŸi olan cam kavanozları götürüp paketlemede onu kullanabiliriz. Bu örnek biraz uç gibi gelse de yapmaya çalışmak, denemek bile sıfır atık konusunda bireysel yapabileceklerimiz arasında.
• YaÅŸadığımız yerde var ise ekolojik pazarları tercih edebiliriz.
• ÖÄŸle yemeklerimizi dışardan yememiz gereken bir yerde isek eskilerin sefertaslarını yanımızda götürebiliriz ya da sipariÅŸ verdiÄŸimiz yere en azından plastik çatal, bardak ve kaşık temini istemediÄŸimizi iletebiliriz. (Bu durumu tabii önceden planlayıp organize olmak ve yanımıza evden metal çatal, kaşık almak faydalı olacaktır.)  
• Paketli gıdalardan mesela plastik kovalarda satışa sunulan yoÄŸurtları çıkarıp kendimiz evde yoÄŸurdumuzu mayalayabiliriz ya da seramik çanaklarda satılanları tercih edebiliriz. Böylelikle yoÄŸurtların koyulduÄŸu plastik kapları kullanmamış oluruz.
• Plastik damacanalar yerine cam damacanalar kullanmak ya da imkânımız var ise evlerimize evsel arıtma cihazları baÄŸlatarak plastik damacana kullanımını hayatımızdan çıkarabiliriz.
• Evlerimizde altın gübre ÅŸeklinde ifade edilen solucan kompostu yapabiliriz. Böylece atığımızı çöpe atmamış olurken faydalı bir amaç için geri dönüÅŸtürmüÅŸ oluruz. OluÅŸan kompostu balkonumuzda bulunan bir saksıda ya da evimizin bahçesinde sebze, meyve yetiÅŸtirirken gübre olarak kullanmış oluruz.
• Temizlik için kullandığımız deterjanlar yerine kendi yaptığımız temizlik ürünlerini kullanabiliriz. Mesela sirke ve karbonat bu ürünlerin başında gelebilir. Detaylı tarif ve alternatifler için http://www.zehirsizev.com/ internet sitesinden bilgi araÅŸtırabilirsiniz.

• KiÅŸisel bakım ürünlerimizden diÅŸ fırçalarımızı plastik olanlardan deÄŸil ahÅŸap olanları tercih edebiliriz.
• Islak mendil kullanımını azaltmak için ilk tercihte su ve sabunla yıkamak ya da bez bir mendil kullanmak alternatif bir deÄŸiÅŸiklik olabilir.

Sonuç olarak gönüllü sadelik tercih etmek yani alabilme imkânımız olsa da ihtiyaçtan fazlası için tüketim yapmamak ve doÄŸaya zarar vermemek sanırım bireysel olarak yapabileceÄŸimiz en büyük deÄŸiÅŸiklik olur ve zamanla içinde yaÅŸadığımız sosyal toplumu da olumlu yönde etkiler.

Unutmayın deÄŸiÅŸim için atılan minik adımlar büyük kazanımlar saÄŸlar.

Sevgilerimle…

Işık Saraç